IAΠΩΝΙΑ, Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΑΝΑΤΕΛΛΟΝΤΟΣ ΗΛΙΟΥ:

Δρ. Κλαίρη Β. Παπαπαύλου
Ιστορικός Απωανατολικής Τέχνης




9. Η τέχνη της ζωγραφικής (Ι)


Οι αρχές της ζωγραφικής μπορούν ν' αναζητηθούν στα απλά χρωματικά σχέδια που καλύπτουν τις επιφάνειες πολλών αγγείων της εποχής Γιαγιόι. Μερικοί επιστήμονες κάνουν αναφορά και στις ανάγλυφες παραστάσεις που κοσμούν ντότακου της ίδιας εποχής (βλ. κεφ.2), επειδή η τεχνική αυτών των παραστάσεων είναι σχεδόν επιπεδόγλυφη και έντονα γραμμική.

Στα αρχαιότερα δείγματα ζωγραφικής που μάς σώζονται ανήκουν μεμονωμένα σχέδια και τοιχογραφικές συνθέσεις, που προέρχονται από τάφους της προβουδδικής και πρώιμης βουδδικής εποχής (Κοφούν, Άσουκα-Χακουχό, πρώιμη Νάρα (βλ. κεφ.1).Οι συνθέσεις μπορεί να περιλαμβάνουν σκηνές από την κοσμική και την αυλική ζωή, ή να είναι συμβολικές και κοσμολογικές, π.χ. τυπικές ζωικές μορφές και εμβλήματα του ταοϊστικού πανθέου. Τόσο η θεματολογία όσο και η τεχνική των συνθέσεων υποδηλώνουν σαφή σχέση με την ηπειρωτική ασιατική παράδοση (κινεζική και κορεατική).

Ανάλογες παρατηρήσεις ισχύουν για τις πρώιμες ζωγραφικές παραστάσεις βουδδιστικού περιεχομένου, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζουν οι διακοσμημένες επιφάνειες ενός μικρού ξύλινου φορητού ιερού του 7ου αι., που βρίσκεται στο Χορυούτζι και είναι γνωστό με την ονομασία Ταμάμουσί νο Ζουσί (Tamamushi) και, σε μνημειακή κλίμακα, οι τοιχογραφίες του ίδιου του Χορυούτζι. Οι τελευταίες κοσμούν και σήμερα τη "χρυσή αίθουσα"(κόντο) αυτού του περίφημου ναϊκού συγκροτήματος (βλ. κεφ.4) αλλά σε πιστά αντίγραφα, βασισμένα σε σχέδια των πρωτότυπων συνθέσεων του 700 περ. μ.Χ., που καταστράφηκαν στα πρόσφατα χρόνια από πυρκαγιά. Οι παραστάσεις του φορητού ιερού και του Χορυούτζι είναι εμπνευσμένες, στην πρώτη περίπτωση από τη ζωή και τις θαυμαστές πράξεις του ιστορικού Βούδδα Σακυαμούνι (ιαπ. Σάκα) και στη δεύτερη, από σκηνές και μορφές του βουδιστικού πανθέου. Συναρτώνται με απηχήσεις από τον ηπειρωτικό χώρο, κινεζικό και σινο-ινδικό αντίστοιχα, και γι' αυτό αντανακλούν πολύ διαφορετικές καλλιτεχνικές προσεγγίσεις .

Η ποικιλομορφία που χαρακτηρίζει την πρώιμη ζωγραφική, όπως και την γλυπτική (κεφ.8), οφείλεται, κατά σημαντικό ποσοστό, στην τότε παρουσία ξένων τεχνιτών στο ιαπωνικό έδαφος, ιδιαίτερα Κορεατών, που δίδαξαν τα μυστικά της τέχνης τους στούς Ιάπωνες. Πρέπει όμως να προσθέσουμε και τα αυτούσια ποικιλόμορφα καλλιτεχνικά έργα που προέρχονταν από τον ηπειρωτικό χώρο, των οποίων η παρουσία στην Ιαπωνία υποδηλώνει τη σχέση της με αυτόν τον χώρο και σε ευρύτερη κλίμακα, την έμμεση εμπλοκή της στην εμπορική και πολιτιστική κίνηση που σημειωνόταν στον κεντροασιατικό "Δρόμο του Μεταξιού" - (ακριβέστερα: στο δίκτυο των αρτηριών που ένωνε, από τους ελληνορωμαϊκούς τουλάχιστον χρόνους και στην πρώιμη χριστιανική εποχή, την Άπω Ανατολή με τη δυτική Ασία και την ευρύτερη Δύση). Στην κίνηση αυτή πρωτοστατούσε βεβαίως η Κίνα. Αλλά ο αντίχτυπος γινόταν αισθητός και στις γειτονικές της χώρες, όπως φαίνεται, μεταξύ άλλων, από αντικείμενα δυτικοασιατικής προέλευσης που διασώθηκαν στο ιαπωνικό αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο του 8ου αι., το σημερινό Μουσείο Σοσόιν.

Η "κλασική" ιαπωνική ζωγραφική, μάλιστα στην κοσμική πλευρά της, διαμορφώνεται στην εποχή Χεϊάν (9ος-12ος αι.), μέσα από το στυλ στο οποίο έγινε ήδη αναφορά (κεφ.3) με την ονομασία Γιαμάτο. Η τέχνη του Γιαμάτο, γνωστή και ως αυλική τέχνη Χεϊάν, είναι μια τέχνη που εκφράζεται κατεξοχήν με το χρώμα, σε επίπεδες και δισδιάστατες επιφάνειες που διαγράφονται καθαρά, με λεπτά ισοπαχή περιγράμματα. Ίδιου τύπου περιγράμματα χαρακτηρίζουν και κάποιες σπάνιες συνθέσεις δουλεμένες σε ασπρόμαυρες επιφάνειες, των οποίων η συνολική τεχνική αποπνέει, όπως και αυτή των χρωματικών συνθέσεων, μια ανάμεικτη αίσθηση περίτεχνης φυσικότητας και έντονης σχηματοποίησης.

Η ζωγραφική του Γιαμάτο αναδείχνεται τόσο σε μικρές όσο και σε μεγάλες φορητές επιφάνειες. Αυτές είναι οι τυπικές εικαστικές επιφάνειες της απωανατολικής παράδοσης: βεντάλιες (Ηοkkekyo), λευκώματα (Τoyo no Bi, εικ. κάτω αριστερά), παραβάν, κύλινδροι κ.α., που αποτελούνται από χαρτί και, ακόμη συχνότερα, από μετάξι. Η ανάπτυξη των εικαστικών θεμάτων επάνω σε αυτές τις επιφάνειες γίνεται πάντοτε από δεξιά προς αριστερά (κατά το πρότυπο της γραφής). Στην κάθετη κατεύθυνση, οι πλησιέστερες απεικονίσεις απαντούν πάντοτε στα χαμηλότερα πλάνα.

Οι καλλιτέχνες δουλεύουν με γαιοχρώματα που συνδυάζονται, ή αντικαθίστανται σε σπάνιες περιπτώσεις, με σινική μελάνη (Τoyo no Bi, εικ. κάτω αριστερά) και με πινέλα ανάλογα με αυτά της καλλιγραφίας. Οι συνθέσεις τους μπορεί να έχουν περιεχόμενο κοσμικό όσο και μυθολογικό και θρησκευτικό. Αναφέρονται εξίσου στην ανθρώπινη μορφή και στο τοπίο, αν και, στις περισσότερες περιπτώσεις, τα δύο αυτά θέματα αποδίδονται συγκερασμένα - π.χ. μορφές ενσωματωμένες σε τοπία (Toyo no Bi, εικ. άνω αριστερά), ή μορφές περιβαλλόμενες από αρχιτεκτονικά πλαίσια αλλά και από κήπους, ή από μοτίβα σχετικά με τον φυσικό κόσμο.

Τα αρχιτεκτονικά οικοδομήματα παρουσιάζουν συχνότατα την ιδιομορφία να στερούνται στέγης και με αυτόν ή άλλον παραπλήσιο τρόπο, στις σκηνές εσωτερικών χώρων όπως και στις υπαίθριες, πρόσωπα και αντικείμενα μπορούν να γίνονται ορατά "από ψηλά" και με κατεύθυνση προς το δάπεδο(Toyo no Bi: εικ. κάτω αριστερά, εικ. άνω αριστερά). Ο φυσικός κόσμος (δέντρα, πουλιά, λουλούδια κτλ.) έχει πλουσιότατη παρουσία σε όλες τις εποχές. Αντίθετα, απουσιάζουν από το παραδοσιακό θεματολόγιο κάποιες άλλες κατηγορίες συνθέσεων οικείων σε μάς από τη δυτική παράδοση, όπως π.χ. οι νεκρές φύσεις.

Το κείμενο αυτό συνέγραψε η Δρ. Κλαίρη Β. Παπαπαύλου κατά παράκληση της Ιαπωνικής Πρεσβείας στην Αθήνα. Απαγορεύεται η χρήση του χωρίς προηγούμενη γραπτή επικοινωνία με τη συγγραφέα. Οι απόψεις που εκφράζονται δεν απηχούν κατανάγκην επίσημες απόψεις της πρεσβείας ή της κυβερνήσεως.