| |
Η τέχνη της ζωγραφικής (ΙI) |
|
| |
IAΠΩΝΙΑ, Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΑΝΑΤΕΛΛΟΝΤΟΣ ΗΛΙΟΥ:
Δρ. Κλαίρη Β. Παπαπαύλου
Ιστορικός Απωανατολικής Τέχνης
10. Η τέχνη της ζωγραφικής (ΙI)
Ένα πολύ αντιπροσωπευτικό γνώρισμα της ζωγραφικής του Γιαμάτο
είναι ο στενός σύνδεσμός της με την αντίστοιχη λογοτεχνία
(πεζογραφία και ποίηση).
Οι περιφημότερες ζωγραφικές συνθέσεις αυτής της παράδοσης
- που μας σώζονται από την εποχή Χεϊάν και, ακόμη περισσότερο,
από μεταγενέστερες εποχές - περιλαμβάνουν αφηγηματικές απεικονίσεις
ή μεμονωμένες σκηνές συναρτημένες με περιώνυμα λογοτεχνικά
έργα της ίδιας παράδοσης. Σ' αυτά τα έργα συγκαταλέγονται,
η "Ιστορία του πρίγκιπα Γκέντζι" για την οποία έγινε
λόγος και στο κεφ.5, οι "Ιστορίες του Μαξιλαριού"
της Σέι Σοναγκόν, δοκιμιογραφικό κομψοτέχνημα του 10ου αι.,
οι "Ιστορίες της Ίσε", σπονδυλωτή σύνθεση του 9ου
αι. εμπνευσμένη από τις ερωτικές περιπέτειες ενός διάσημου
ποιητή κ.α. (βλ. κεφ. λογοτεχνίας).
Η τάση για συνεργασία ζωγραφικής-λογοτεχνίας εξηγεί πολλά
από τα χαρακτηριστικά και τις ιδιομορφίες της τέχνης του Γιαμάτο.
Εξηγεί π.χ. την ενδεχόμενη παρεμβολή της καλλιγραφίας, δίπλα
ή και μέσα στην εικαστική επιφάνεια, με κείμενα που προαναγγέλλουν
ή συμπληρώνουν τη ζωγραφική εικόνα, ή την ανάπτυξη των εικόνων
και της συναρτημένης καλλιγραφίας σε κατά προτίμηση οριζόντιες
επιφάνειες, όπως πτυσσόμενα παραβάν, μάλιστα πολύφυλλα, ή
οριζόντιους κυλίνδρους (κυλίνδρους που ξετυλίγονται στο χέρι,
αποκαλύπτοντας τμηματικά τη ζωγραφική ή καλλιγραφική σύνθεση).
Τέτοιες επιφάνειες ευνοούν κατεξοχήν τις αφηγηματικές ή παρατακτικές
απεικονίσεις, είτε πρόκειται για σκηνές μυθιστορημάτων είτε
και για μεμονωμένες ολόσωμες παραστάσεις δημοφιλών μορφών,
π.χ. σειρές "πορτραίτων" διάσημων ποιητών και ποιητριών,
αυτοκρατόρων ή άλλων σημαντικών προσώπων, που συχνά συνοδεύονται
από σύντομες βιογραφίες ή και από λογοτεχνικά κείμενά τους.
Ανεξάρτητα από την ταυτότητα των εικονιζόμενων προσώπων,
η τυπική ανδρική ή γυναικεία μορφή που μάς απεικονίζει η κλασική
(αυλική) τέχνη του Γιαμάτο είναι μια μορφή καθισμένη (ή ξαπλωμένη
ή "κουλουριασμένη") στο δάπεδo. Tα χαρακτηριστικά
του προσώπου αποδίδονται γενικευμένα (δηλ. δεν ανταποκρίνονται
σε πραγματικό πορτραίτο), ενώ το σώμα δεν διακρίνεται καθόλου,
γιατί είναι εξαφανισμένο κάτω από μια πολυτελή, σχηματική,
εξαιρετικά περίπλοκη και με μοναδική μαστοριά αποδοσμένη ενδυμασία.
Στις τυπικές γυναικείες φιγούρες, ειδικότερα, κυρίαρχο χαρακτηριστικό
αποτελούν τα μακριά μαύρα μαλλιά, που προβάλλουν μέσα από
τις πολύχρωμες πτυχώσεις της ενδυμασίας, κατά διαδοχικά κύματα
και συχνά έως το δάπεδο (χαρακτηριστικό γνωστό και από λογοτεχνικές
περιγραφές της εποχής Χεϊάν).
Στην πορεία του χρόνου, πολλά από τα θεματολογικά και μορφολογικά
χαρακτηριστικά της τέχνης του Γιαμάτο που προαναφέρθηκαν διαμορφώνονται
ως πάγια στοιχεία της ιαπωνικής καλλιτεχνικής αντίληψης. Άλλα
γνωρίζουν μικρότερες ή μεγαλύτερες παραλλαγές, συνυφασμένες
είτε με τη μόδα κάθε εποχής (π.χ. κοντά μαλλιά, διαφορετικό
χτένισμα και ενδυμασίες) είτε, ακόμη περισσότερο, με τις κατά
καιρούς κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Έτσι, ενώ στις
δημιουργίες της εποχής Χεϊάν κυριαρχεί το ερωτικό και το ονειρικό
στοιχείο, στις εικονογραφήσεις της αμέσως επόμενης περιόδου
Καμακούρα (13ος-14ος αι.) δεσπόζουν οι θρησκευτικές και πολεμικές
σκηνές, καθώς και μια περισσότερο ρεαλιστική προσέγγιση -
σε συνάρτηση και με τη διαφορετική λογοτεχνία που αναπτύσσεται
γύρω από τα αναδυόμενα σογκουνάτα.
Σε γενικές γραμμές, η τέχνη του Γιαμάτο έχει σχετικά υποβαθμισμένη
σημασία στη μεσαιωνική περίοδο, γιατί τότε κυριαρχούν άλλες
αισθητικές για τις οποίες θα γίνει λόγος στο επόμενο κεφάλαιο.
Η παράδοση του Γιαμάτο γνωρίζει όμως μια έντονη αναβίωση στην
τέχνη των νεότερων χρόνων της εποχής Τοκουγκάουα (17ος-19ος
αι.). Τότε, πέρα από την εκπροσώπησή της από την επίσημη αυλική
σχολή των Τόσα, αναβιώνει μέσα από την έμπνευση διακεκριμένων
ζωγράφων - κυρίως του Ταγουαράγια Σότατσου (17ος αι.), και
του Ογκάτα Κόριν (1658-1716), δημιουργού της Ρίμπα (Ριν-πα),
της πλέον αντιπροσωπευτικής σχολής του Γιαμάτο των νεότερων
χρόνων. Αντιπροσωπευτικά των συνθέσεων της Ρίμπα είναι τα
λαμπερά χρώματα και το χρυσό ή πλούσια διακοσμημένο φόντο.
Aξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι μη αυλικοί καλλιτέχνες
της περιόδου Τοκουγκάουα, στα πλαίσια πάντα της μορφολογικής
αντίληψης του Γιαμάτο, μπορεί να εμπνέονται εξίσου και από
θέματα της μεσαιωνικής εποχής - π.χ. το κατεξοχήν προσφιλές
μπαμπού - ενώ ταυτόχρονα προχωρούν σε μια καίρια καινοτομία:
Διαμορφώνουν μια τέχνη καθημερινού χαρακτήρα - ενδεχομένως
και λογοτεχνικά συναρτημένη με σύγχρονά τους κείμενα - η οποία
προβάλλει τοπία και σκηνές από τη ζωή στο Κυότο, καθώς και
τα ενδιαφέροντα και τις ασχολίες των αστών της κοινωνίας των
Τοκουγκάουα.
Διαφορετική είναι η περίπτωση των θρησκευτικών μορφών και
θεμάτων - βουδδιστικών και βαθμιαία και σιντοϊστικών (πρβλ.
γλυπτική, κεφ. 8), κάτω από τη βουδδιστική επίδραση - γιατί
ο τομέας της επίσημης θρησκευτικής ζωγραφικής (όπως και της
αντίστοιχης Δυτικής, της Βυζαντινής, κλπ) ακολουθεί, σε όλες
τις εποχές, τη δική του θεματολογική και μορφολογική κατεύθυνση.
Ο τοιχογραφικός διάκοσμος των ναών (όπως και ο γλυπτός) συναρτάται
κατά κανόνα με τις αντιλήψεις των επιμέρους θρησκευτικών σχολών.
Ιδιαίτερα μεγάλη ποικιλία, στο θεματολόγιο και την τεχνική
προσέγγιση, παρατηρείται στα εικονογραφημένα θρησκευτικά χειρόγραφα:
Στις απεικονίσεις τους συναντά κανείς βιογραφίες αγίων και
μοναχών, ιστορίες και παραδόσεις σχετικές με την ίδρυση ιερών
και ναών, θρύλους γύρω από θαυματουργά έργα τοπικών θεοτήτων,
ακόμη και σατιρικές συνθέσεις αλληγορικού χαρακτήρα.
H τυπική μορφή των αφηγηματικών θρησκευτικών χειρογράφων
είναι αυτή των οριζόντιων κυλίνδρων. Αλλά οι οριζόντιοι κύλινδροι
της κλασικής ζωγραφικής είναι γνωστοί ως εμάκι (σύντμηση του
όρου εμάκιμονό), ενώ οι οριζόντιοι βουδδιστικοί κύλινδροι
προσδιορίζονται με τη λέξη κυόο ή κυo (σανσκρ. σούτρα). Το
καλλιγραφημένο κείμενο της σούτρα, με ή χωρίς εικονογράφηση,
αποδίδεται κατά κανόνα με ιδεογράμματα και όχι με ελεύθερη
γραφή (Ιngakyo).
Το κείμενο αυτό συνέγραψε η Δρ. Κλαίρη Β. Παπαπαύλου κατά παράκληση της Ιαπωνικής Πρεσβείας στην Αθήνα. Απαγορεύεται η χρήση του χωρίς προηγούμενη γραπτή επικοινωνία με τη συγγραφέα. Οι απόψεις που εκφράζονται δεν απηχούν κατανάγκην επίσημες απόψεις της πρεσβείας ή της κυβερνήσεως.
|
|
|
|
