Λευκάδιος Χερν ή Γιάκουμο Κοϊζούμι – μία ματιά από Ελληνίδα ερευνήτρια

Συνέντευξη της Δρος Κλαίρης Παπαπαύλου (Προσαρμογή)

1. Βιογραφικά στοιχεία και χαρακτηριστικά του Λευκάδιου Χερν

(1) Η ζωή του Λευκάδιου Χερν

Προσδιόρισα (μιλάει η Κλαίρη Παπαπαύλου απαντώντας σε ερωτήσεις) τον Λευκάδιο Χερν ως «Οδυσσέα Τριών Ηπείρων», διότι η ζωή και η δράση του ισομοιράζονται περίπου μεταξύ Ευρώπης, Αμερικής και Ασίας (δηλαδή Ιαπωνίας). Η λέξη «Οδύσσεια» πρωτοχρησιμοποιήθηκε από μη Έλληνες ερευνητές, εξαιτίας της πολύ περιπετειώδους ζωής του συγγραφέα. Ο τίτλος του βιβλίου μου «Ο άλλος Λευκάδιος Χερν» είναι εμπνευσμένος από το γεγονός ότι ο συγγραφέας διέθετε μια πολυσύνθετη προσωπικότητα, μια απίθανη σε εύρος κλίμακα ενδιαφερόντων και μία πένα που μπορεί να προσαρμόζεται στα πλέον διαφορετικά στυλ.

(2) Οι τρεις περίοδοι της ζωής του Λευκάδιου Χερν

(α) Η ευρωπαϊκή περίοδος

Είναι η πλέον πολυτάραχη περίοδος. Το 1850, που γεννήθηκε ο Λευκάδιος Χερν, η επτανησιακή Ελλάδα βρισκόταν υπό βρετανική κατοχή. Η μητέρα του Λευκάδιου, η Ρόζα Κασιμάτη του Αντωνίου, ήταν Ελληνίδα που ζούσε στα Κύθηρα, ενώ ο πατέρας του, ο Κάρολος Μπους Χερν, ήταν Ιρλανδός στρατιωτικός γιατρός. Οι γονείς του Λευκάδιου παντρεύτηκαν στη Λευκάδα1, όμως, λίγο μετά τον γάμο ο Κάρολος αναγκάστηκε να φύγει σε άλλη στρατιωτική αποστολή. Έτσι, ο μικρός Λευκάδιος υποχρεώθηκε να ζήσει τα πρώτα χρόνια της ζωής του με την αποκλειστική συντροφιά της μητέρας του.

Πληγωμένη από τη γρήγορη απώλεια ενός πρώτου παιδιού2, η Ρόζα επικεντρώθηκε στη λατρεία της για τον Λευκάδιο. Πολύ αργότερα, σε γράμματα που απευθύνονταν προς έναν τρίτο αδερφό νεότερό του, ο Λευκάδιος μιλάει για τα μεγάλα μαύρα μάτια της μητέρας του που έγερνε επάνω από το κρεβατάκι του για να κατευθύνει τα δαχτυλάκια του στο σημείο του σταυρού, και άλλοτε ξαναθυμάται τους περιπάτους στη λευκαδίτικη ακρογιαλιά, με τη φωνή της Ρόζας να τον φωνάζει, κάθε φορά που ατακτούσε, για να τον επαναφέρει στην τάξη.

Η ειδυλλιακή περίοδος στην Ελλάδα τελειώνει οριστικά με τη μετανάστευση στην Ιρλανδία3. Στην Ιρλανδία ακολούθησε μια σειρά από θετικές και αρνητικές, αλλά και αμφιλεγόμενες για τον Λευκάδιο εξελίξεις. Π.χ. οι επιδράσεις από τα μουντά τοπία της Ιρλανδίας και τα μυστηριακά κελτικά κάστρα, που λέγεται ότι «γονιμοποίησαν» τη φαντασία του Λευκάδιου και του κληροδότησαν τις εμμονές του σε ιστορίες φαντασμάτων και γενικά σε παράδοξες καταστάσεις. Η γνωριμία του Λευκάδιου με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό μέσα από την πλούσια βιβλιοθήκη των Χερν. Το διαζύγιο των γονέων4 του και ο αποχωρισμός από τη μητέρα του. Ο γρήγορος δεύτερος γάμος5 και ο θάνατος του πατέρα του. Τον πατέρα του ο Λευκάδιος τον είδε για τελευταία φορά στην ηλικία των επτά ετών.

Η Ρόζα ξαναπαντρεύτηκε επίσης κάποια στιγμή6, όμως μην μπορώντας να υπερνικήσει τη βεβαρυμένη ψυχολογική της κατάσταση, πέρασε τα δέκα τελευταία χρόνια της ζωής της στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας. Είναι άγνωστο αν ο Λευκάδιος το έμαθε ποτέ αυτό, αν και από την αλληλογραφία του φαίνεται ότι είχε ακούσει για τον δεύτερο γάμο της μητέρας του.

Μία εύπορη Ιρλανδή θεία του Λευκάδιου τον ανέθρεψε και του διασφάλισε λαμπρές σπουδές «σαν ενός πριγκιπόπουλου», οι οποίες περιέλαβαν και φοίτηση σε γαλλικό κολλέγιο7. Από την άλλη πλευρά όμως, ο Λευκάδιος μεγάλωνε νιώθοντας αποστροφή για τον αυστηρό, «πουριτανικό» τρόπο ζωής του περιβάλλοντός του, και ανέπτυσσε μία ατίθαση και επιθετική προσωπικότητα. Η θεία του κάποια στιγμή επτώχευσε. Έτσι ο Λευκάδιος αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του και η ζωή του κατρακύλησε στο ναδίρ. Εγκατέλειψε την Ιρλανδία, κατέφυγε στο Λονδίνο, αρχικά στο σπίτι μιας παλιάς τροφού, και διέμεινε στην πόλη για τρία χρόνια, όπως φαίνεται μέσα σε τραγική ανέχεια. 8 Τελικά βρίσκουμε τον νεαρό Λευκάδιο επάνω σε ένα πλοίο για τον Νέο Κόσμο, εφοδιασμένο με ένα «άνευ επιστροφής» εισιτήριο. Το «παραμύθι» είχε τελειώσει πια και το άλλοτε «πριγκιπόπουλο» είχε μετατραπεί σε έναν πάμπτωχο μετανάστη.

(β) Η αμερικανική περίοδος

Η δεύτερη περίοδος, η αμερικανική, χαρακτηρίζεται επίσης από αντιφατικά στοιχεία, που όμως εξελίσσονται από την αρνητική προς τη θετική κατεύθυνση.

Τα πρώτα χρόνια είναι τόσο απελπιστικά όσο και τα τελευταία της ευρωπαϊκής φάσης. Αλλά τώρα φαίνεται πως ξύπνησε στην ψυχή του Λευκάδιου το «DNA του Έλληνα μετανάστη» (το πείσμα, η θέληση, η άρνηση να δεχθεί τη μοιρολατρική υποταγή). Ο Λευκάδιος όλη μέρα εκτελεί χειρονακτική εργασία9 και το βράδυ καταφεύγει στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης, για να μη χάνεται η επαφή με το βιβλίο.

Μόλις εξασφαλίζει μια στοιχειώδη οικονομική άνεση, φεύγει για το Σινσινάτι. Αλλά εκεί οι συγγενείς αποδεικνύονται ανώφελοι και κάποιες εμπορικές δραστηριότητες που επιχειρεί αποτυγχάνουν. Τότε, τελείως απρόοπτα, ο H. Watkin10 τού διασφαλίζει εργασία: διορθώσεις δοκιμίων σε τυπογραφείο. Η δουλειά ήταν ιδιαίτερα κοπιαστική γιατί ο Λευκάδιος είχε γίνει μονόφθαλμος11, δεν ξέχασε όμως ποτέ το τί όφειλε στον Watkin. Αργότερα και μετά που ορθοπόδησε, εξακολουθούσε να τον αποκαλεί «μπαμπά» (daddy), και τον φιλοδωρούσε με χιουμοριστικά σκιτσάκια του. (Ο Λευκάδιος είχε και το ταλέντο της ζωγραφικής.)

Από το σημείο αυτό και μετά, ακολούθησε η άνοδος του Λευκάδιου. Διαμορφώνει τη δημοσιογραφική του καριέρα στο Σινσινάτι και στη Νέα Ορλεάνη, όπου διέμεινε δέκα χρόνια γιατί τον προσέλκυσε, όπως έλεγε, ο Αμερικανικός νότος και το Λατινικό στοιχείο αυτής της πόλης. Στην Αμερική ξεκίνησε επίσης τις μετατφραστικές του δρστηριότητες. Στη δημοσιογραφία, περνάει από το αστυνομικό ρεπορτάζ στα λογοτεχνικά θέματα και παρουσιάζει δύο μικρές νουβέλες, την «Τσίτα» και τη «Γιούμα». Τα κείμενα αυτά προλέγουν, κατά κάποιο τρόπο, το μελλοντικό σταθερό ενδιαφέρον του Χερν για τα κοινωνιολογικά θέματα και είναι δηλωτικά μιας ιδέας που κυριαρχούσε στο μυαλό του και που ήταν η ανανέωση της αμερικανικής λογοτεχνίας του καιρού του με ένα είδος «ποιητικής πεζογραφίας».

Ακόμα στην Αμερική ο Λευκάδιος είχε μία ευκολότερη, σε σχέση με την Ευρώπη, δυνατότητα να ταξιδέψει στις «Γαλλικές Δυτικές Ινδίες»12. Έζησε δύο χρόνια σε αυτήν την περιοχή, ακριβέστερα στη Μαρτινίκα. Εκεί ασχολήθηκε με θέματα σχετικά με τους Κρεολούς, διότι η στοργή και το ενδιαφέρον του στρεφόταν πάντα προς τις μειονότητες, κι έγραψε το έργο «Δύο Χρόνια στις Γαλλικές Δυτικές Ινδίες»13.

Για τους λόγους που ο Λευκάδιος Χερν δεν παρέμεινε στην Αμερική όπου είχε δημιουργήσει μια αξιόλογη καριέρα, αλλά πήρε τη ριψοκίνδυνη απόφαση για ένα νέο ξεκίνημα στα 40 του χρόνια και συνέχισε την περιπλάνησή του προς την Άπω Ανατολή, αρχικά μπορεί να σκεφθεί κανείς τη συγκυρία των γεγονότων. Ο Χερν είχε την ευκαιρία μιας πρώτης γνωριμίας με την Άπω Ανατολή, όταν επισκέφτηκε μια διεθνή εμπορική έκθεση στη Νέα Ορλεάνη και είδε εκεί τα περίπτερα της Κίνας και της Ιαπωνίας. Περίπου πέντε χρόνια μετά, το έγκυρο μεγάλο αμερικανικό περιοδικό Harper’s Monthly Magazine τού πρότεινε να μεταβεί στην Ιαπωνία14 κι έτσι ο Λευκάδιος απέκτησε μια προσωρινή εργασία στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου.

Πέρα από τις συγκυρίες, όμως, πιστεύω πως η Αμερική, παρά τις θετικές πλευρές της, είχε και κάποιες αρνητικές για τα πιστεύω του Χερν πλευρές.

Πρώτα πρώτα η βιομηχανοποιημένη και μηχανοποιημένη ζωή της, για την οποία έχει δείξει σε κείμενά του τον τρόμο του που τού προκαλούσε. Ύστερα, οι αισθητικές προτιμήσεις του ήταν θρεμμένες με την κλασική δυτική τέχνη και τον έκαναν να αισθάνεται απέχθεια για τη μοντέρνα δυτική τέχνη, που αναδυόταν όλο και πιο ισχυρή στα αμερικανικά καλλιτεχνικά κέντρα. Ένας άλλος ισχυρότατος λόγος ήταν η απέχθεια του Λευκάδιου για τις φυλετικές διακρίσεις που κυριαρχούσαν τότε ακόμα στην Αμερική και που τις έζησε, όταν δημιούργησε σχέση με μία μιγάδα15. Πρέπει ακόμα να προσθέσουμε και το πρόβλημα της εθνικής του ταυτότητας: ο Λευκάδιος είχε γίνει ένας «πολίτης του κόσμου», που όμως δεν ήξερε πια πού ανήκε. Την ιρλανδική του πλευρά την είχε τότε απαρνηθεί16 ήδη πριν φύγει για την Αμερική. Είχε κρατήσει το ελληνικό του όνομα και υπάρχουν ενδείξεις ότι η ελληνική του πλευρά τον απασχολούσε, αλλά ούτε αυτή η πλευρά μπορούσε να τον καλύψει πλήρως ψυχικά17.

Ο Λευκάδιος ανακάλυψε στην Αμερική και έναν νεότερο αδερφό του, τον Daniel James, που όμως είχε νοοτροπία και τρόπο ζωής αμερικανικό, κάτι που κάθε άλλο παρά κάλυπτε τον Λευκάδιο18. Πιστεύω λοιπόν ότι συνέχιζε τις προσπάθειες για την κάλυψη του ψυχικού του κενού, και ότι στο σημείο αυτό ήρθαν οι συγκυρίες που οδήγησαν τελικά τα βήματά του προς τη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου.

(γ) Η ιαπωνική περίοδος

Η τρίτη περίοδος, η ιαπωνική, είναι και η φάση που καθιέρωσε διεθνώς τη φήμη και τη δημοτικότητα του Λευκάδιου Χερν.

Η δημοσιογραφική δραστηριότητά του και κάποια ενδιαφέροντά του συνεχίζονται από την αμερικανική περίοδο. Η κλίση του προς τις ιστορίες φαντασμάτων, παράδοξων καταστάσεων κλπ. τώρα αντλούν έμπνευση από το πλούσιο παραδοσιακό και λαϊκό θεματολόγιο της Ιαπωνίας, ενώ η ιδέα μιας «ποιητικής πεζογραφίας» διοχετεύεται σε κείμενα ιαπωνικά. Κατά τα λοιπά έχουμε ριζικές αλλαγές σε σχέση με την αμερικανική περίοδο, στις επαγγελματικές ασχολίες, τον τρόπο ζωής του κλπ..

Επαγγελματικά, η καριέρα του Λευκάδιου στην Ιαπωνία συνυφάνθηκε με τέσσερεις διαφορετικές πόλεις.

Πρώτη πόλη στη ζωή του Λευκάδιου Χερν υπήρξε το Ματσούε (ή η Ματσούε, αφού τα ιαπωνικά ουσιαστικά δεν έχουν άρθρο). Εκεί δέχτηκε το πρώτο θάμπωμα από την ομορφιά της ιαπωνικής φύσης και από έναν λαό που το ήθος και τα ήθη του έβρισκαν εντυπωσιακή ανταπόκριση στη δική του ιδιοσυγκρασία. Εκεί ξεκίνησε τη διδασκαλία της αγγλικής γλώσσας και παντρεύτηκε με τη Σέτσου Κοϊζούμι19. Απέκτησε το ιαπωνικό του όνομα: Γιάκουμο Κοϊζούμι και αργότερα την ιαπωνική υπηκοότητα.

Δεύτερη πόλη ήταν το Κουμαμότο, όπου είχε μία περίπου τριετή διαμονή, αφιερωμένη στη διδασκαλία και τη συγγραφή.

Ακολούθησε το Κόμπε, όπου είχε μια περίπου διετή διαμονή. Επικεντρώθηκε σε συγγραφική και δημοσιογαφική δραστηριότητα σε αγγλόφωνες τοπικές εφημερίδες, όπως το Kobe Chronicle.

Τέλος, ο καθηγητής Chamberlain20 στο Αυτοκρατορικό Πανεπιστήμιο του Τόκυο τον πρότεινε στην έδρα του κι έτσι ο Λευκάδιος αφιέρωσε τα τελευταία επτά χρόνια της ζωής του σε πανεπιστημιακή διδασκαλία στο Τόκυο21. Παράλληλα, αξιοποιώντας την πλούσια εμπειρία του από τις δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις συνέχισε να δημοσιεύει στην Αμερική τα βιβλία του για τη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, που χαρακτηρίζονται από μεγάλη θεματική ποικιλία22, και που όλοι γνωρίζουν και αγαπούν μέχρι σήμερα.

Ο Λευκάδιος πέθανε το 1904 και θρηνήθηκε πολύ, ιδιαίτερα από τους μαθητές και φοιτητές του. Μαθητές εναπόθεσαν στο μνήμα του μια συγκινητική αφιερωματική πινακίδα, που σήμερα σώζεται στο Ματσούε, και φοιτητές ένωσαν τις σημειώσεις και τις εισφορές τους για να πραγματοποιήσουν μία έκδοση του διδακτικού του έργου. Επίσης σε όλα τα μέρη της Ιαπωνίας όπου έζησε ή έστω ταξίδεψε ο Λευκάδιος Χερν, υπάρχουν μουσεία ή αναμνηστικά μνημεία.

2. Ο Λευκάδιος Χερν ως εκπαιδευτικός

Υπάρχει η άποψη ότι η διδακτική πλευρά του Λευκάδιου Χερν δεν είναι τόσο γνωστή στο ευρύτερο κοινό στη Δύση, τη θεωρώ όμως μια πλευρά εξαιρετικής σημασίας, για εμάς τους Έλληνες, και ιδιαίτερα για τους εκπαιδευτικούς. Ο Λευκάδιος κατέγραψε πολλά για το ιαπωνικό εκπαιδευτικό σύστημα, για την ψυχολογία των μαθητών, για τις διαφορετικές διδακτικές προσεγγίσεις των ευρωπαίων και των ιαπώνων διδασκόντων κ.ά.. Η συγκέντρωση και μελέτη αυτού του υλικού θα ήταν σημαντική και από την άποψη της ιστορικής έρευνας.

Ο Λευκάδιος ξεκίνησε την εργασία του ως εκπαιδευτικός με τη μεσολάβηση κάποιων φίλων του, για την αντιμετώπιση των αυξημένων βιοποριστικών αναγκών του ως οικογενειάρχης, και με διάφορους ανασταλτικούς παράγοντες, όπως την τελειομανία του, τη σκέψη ότι δεν διέθετε τους ιαπωνικούς για τη διδασκαλία πανεπιστημιακούς τίτλους κ.α., σημείωσε όμως μεγάλη επιτυχία.

Λόγοι της επιτυχίας αυτής ήταν η εκπληκτική κατάρτιση του Χερν, ο απλός και άμεσος τρόπος με τον οποίο προσέγγισε τους μαθητές του, αλλά και η διδακτική μέθοδός του, που ήταν, κατά τη γνώμη μου, μοναδική. Ο Λευκάδιος παραμέρισε αποφασιστικά τις γενικευμένες θεωρητικές πραγματείες που ήταν ο συνήθης τρόπος διδασκαλίας στη Δύση και δίδαξε μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα, με διπλές αναφορές σε ιαπωνικά και δυτικά ανάλογα. Εξήγησε στα παιδιά ότι η αγγλική ποίηση δεν μπορούσε να γίνει κατανοητή χωρίς αναγωγή στην ελληνορωμαϊκή παράδοση που είναι η ρίζα της, καταφεύγοντας στη σχέση της ιαπωνικής παράδοσης με τις κινεζικές της ρίζες. Έτσι έστρεψε τη συγκριτική του έρευνα προς τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Ο Λευκάδιος ανακάλυψε στην αρχαία ελληνική ποίηση κοινές συνήθειες ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ιαπωνία23, π.χ. να ανατρέφονται σε καλαθάκια ή σε κλουβιά «ωδικά» έντομα που προκαλούσαν ευχαρίστηση με τους ήχους τους. Σημειώνει μάλιστα και αντιστοιχίες στα είδη των εντόμων. Σε άλλη περίπτωση, επισημαίνει συγγένειες ανάμεσα σε θεματικές προσεγγίσεις, όπως ανάμεσα σε δύο γονείς που θρηνούν με στίχους τον χαμό των παιδιών τους: ο Ιάπωνας πατέρας παρακαλεί τον απεσταλμένο του Κάτω Κόσμου να μεταφέρει το παιδάκι του με προσοχή για να μην κουραστεί και δεν ανθέξει μέχρι τον προορισμό του, και ο Έλληνας πατέρας όμοια παρακαλεί τον Χάροντα να στηρίξει το παιδάκι του. Με τέτοιες εντυπωσιακές έρευνες και με την εξουθενωτική προσπάθεια που απαιτούσαν, ο Λευκάδιος κέρδιζε τις καρδιές των φοιτητών του.

3. Η ταυτότητα του Λευκάδιου Χερν

Μέσα από τις συγκριτικές του μελέτες ο Λευκάδιος έχτιζε, πάνω στις ήδη ενσωματωμένες μέσα του ιρλανδικές και αμερικανικές εμπειρίες, τον καινούριο «ιαπωνικό» του κόσμο, που βαθμιαία γινόταν «ελληνοϊαπωνικός». Και προχωρώντας σε αυτήν την αναζήτηση, προχωρούσε – χωρίς ίσως να το αντιλαμβάνεται – στην ενοποίηση της ταλαιπωρημένης προσωπικής του ταυτότητας. Βαθαίνοντας δηλαδή όλο και πιο πολύ στον ιαπωνικό πολιτισμό, βάθαινε συγχρόνως και στην ελληνική πλευρά της ταυτότητάς του. Η Ιαπωνία τον οδηγούσε στο να κατανοήσει, σε ένα επίπεδο πιο βαθύ, έναν πολιτισμό – τον ελληνικό – που την εξωτερική ομορφιά του είχε λατρέψει από παιδί στα βιβλία, αλλά που δεν είχε ως τότε πλήρως αντιληφθεί την εσωτερική συνάφεια που τον ένωνε μαζί του, αφού δεν είχε μπορέσει ποτέ να τον βιώσει στον κοιτίδα του, την ίδια την Ελλάδα.

4. Η εικόνα του Λευκάδιου Χερν στη σημερινή Ελλάδα

Στην Ιαπωνία υπάρχουν εγγονοί και δισέγγονοι24 του Λευκάδιου Χερν, και πολλοί από αυτούς έχουν επισκεφτεί την Ελλάδα, δεν γνωρίζουν όμως ελληνικά. Το ιαπωνικό γενεαλογικό δέντρο έχει συστηματικά καταγραφεί, όπως και το ιρλανδικό, και η Ιρλανδία συνεχίζει να καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες για να αναδείξει διεθνώς τη σχέση της με τον Λευκάδιο Χερν. Αντίθετα, στην Ελλάδα λείπει μία προγραμματισμένη συλλογική εργασία για τη σφαιρική δημοσίευση του υπάρχοντος υλικού. Το γενεαλογικό δέντρο, όσο ξέρω, δεν έχει πλήρως ερευνηθεί25. Σε αντιστάθμισμα, η Ελλάδα διαθέτει αρκετά μνημεία σχετικά με τον Λευκάδιο Χερν: το σπίτι της μητέρας του στα Κύθηρα (φωτογρ. 1, 2) και τον τάφο της, μαζί με τα μέλη της δεύτερης οικογένειάς της (φωτογρ. 3). Στη Λευκάδα σώζεται το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Λευκάδιος (φωτογρ. 5) στη γραφική «Οδό Γιάκουμο Κοϊζούμι» (φωτογρ. 5, 9) και πιο πάνω, η εκκλησία της Αγίας Παρασκευκής (φωτογρ. 6), όπου βαφτίστηκε. Στην παραλιακή πλατεία υπάρχει μία προτομή του26 (φωτογρ. 8), ενώ στη Χαραμόγλειο Βιβλιοθήκη27 της Λευκάδας (φωτογρ. 10) υπάρχει και ειδικό τμήμα Λευκάδιου Χερν (φωτογρ. 11).

Τέλος, με τον Λευκάδιο Χερν ασχολήθηκαν και λόγιοι Έλληνες καθώς και Ιάπωνες διπλωμάτες που πέρασαν από την Ιαπωνία και την Ελλάδα, όπως ο πρώην Πρέσβης κ. Κ. Βάσσης, ο πρώην Σύμβουλος κ. H. Ninomiya και ο πρώην Πρέσβης κ. S. M. Ohkubo28.

5. Το ελληνικό όνομα του Λευκάδιου Χερν – Γιατί το έγραψε με a στην αγγλική –

Οι Έλληνες, όπως κι αν δουν το όνομα του Λευκάδιου γραμμένο, θα το διαβάσουν Lefkadio(s), διότι γνωρίζουν την προέλευσή του29. Οι Ιάπωνες το μετέγραψαν από την αγγλική, Lafcadio, αλλά το διαβάζουν αυθόρμητα όπως το άλφα προφέρεται στη γλώσσα τους, δηλαδή Lafcadio. Η αγγλική όμως έχει διαφορετικούς ήχους για τα φωνήεντά της. Έτσι, όταν ο Λευκάδιος βρέθηκε στην ανάγκη να διαλέξει, μεταξύ ενός αγγλικού e, που προφέρεται κατά κανόνα ii, και ενός αγγλικού a, που προφέρεται κάπου μεταξύ a και e, πιστεύω πως ήταν φυσικό να προτιμήσει το αγγλικό a.

Για την απλή αυτή ερμηνεία μου είχα διάφορες αντιδράσεις από τους Ιάπωνες επιστήμονες. Π.χ. ευχαριστίες, γιατί «επιτέλους έλυσα την απορία» για το γεγονός ότι στην αγγλική αλληλογραφία τους με τις ελληνικές αρχές, οι Ιάπωνες γράφουν Lafcadio και λαμβάνουν την απάντηση Lefkadio. Ή αντίθετα, επιφυλάξεις: αφού ο Λευκάδιος δε γνώριζε ελληνικά, πώς ήταν σε θέση να κάνει τις δικές μου εκτιμήσεις; Πιστεύω όμως ότι ο Λευκάδιος δεν σκεφτόταν επιστημονικά, ενεργώντας όπως ενήργησε. Ήταν απλώς απόλυτα εξοικειωμένος με τον ήχο του ελληνικού ονόματος του, και το μόνο που επιθυμούσε η αυξημένη, λόγω και της βλάβης των ματιών του, ακουστική ευαισθησία του ήταν η αναβίωση του αγαπημένου ήχου (του ήχου της μητρικής φωνής που, στο μακρινό παρελθόν στη Λευκάδα και ιδιαίτερα στους απογευματινούς περιπάτους στη λευκαδίτικη ακρογιαλιά, τον καλούσε κάθε τόσο κοντά της). Ήταν ένα θέμα καρδιάς (kokoro).

Πιστεύω λοιπόν και έχω προτείνει σε όλα τα κείμενα μου, να διατηρηθεί η μορφή Lafcadio που εκείνος διάλεξε για την αγγλική γραφή του ονόματος του, αλλά, παράλληλα, να καθιερωθεί από εμάς να αναγράφεται παντού και η ορθή ελληνική γραφή: Lefkadio(s). Και αντίστοιχα στην ιαπωνική: レフカディオ（ス).

6. Η «μητέρα» Ρόζα

Για τον αντίλογο ότι ο Λευκάδιος αποξενώθηκε πολύ νωρίς από τη Ρόζα και ότι και στην αλληλογραφία του δεν εκφράζεται παρά σπάνια γι’ αυτήν, η άποψή μου είναι ότι τα γεγονότα, ιδωμένα από μία άλλη σκοπιά, μπορούν να αποτελούν και ενδείξεις για πράγματα αντίθετα από αυτά που φαίνονται να υποδηλώνουν. Πράγματι ο Λευκάδιος έδειχνε τρομερή επιφυλακτικότητα, οποτεδήποτε αντιμετώπιζε το ενδεχόμενο να μιλήσει για θέματα της προσωπικής του ζωής. Όμως άλλοτε πάλι ξανοίγεται εντυπωσιακά. Π.χ. μιλάει για τη Ρόζα στον νεότερο αδερφό του και τού τή θυμίζει με λεπτομέρειες, παιδικές βέβαια, αλλά που κάθε άλλο παρά δείχνουν θολές αναμνήσεις. Επίσης, έχουν επισημανθεί σε κείμενα του Λευκάδιου σκηνές όπου ένα γυναικείο πρόσωπο θα μπορούσε να ερμηνευτεί μόνο σε συσχετισμό με τη Ρόζα.

Ο Λευκάδιος περιέβαλλε με ένα είδος ευλάβειας την απλή ιαπωνίδα γυναίκα του λαού και ιδιαίτερα τη γυναίκα-μητέρα. Πιστεύω ότι, μέσα και κάτω από όλα αυτά τα γυναικεία ιαπωνικά πορτραίτα του υποφώσκει, συνεχώς εξυψούμενη με το πέρασμα του χρόνου, η εικόνα της Ρόζας. Η κορύφωση δε επέρχεται σε ένα μικρό λογοτεχνικό αριστούργημα, που ο ίδιος ο Λευκάδιος τού δίνει τον τίτλο «Ρεμβασμός»30. Σ’ αυτό προοιωνίζεται, σαν σε όραμα, τη συντριβή του πλανήτη Γη. Και αντιπαραθέτει στο χάος της ένα άλλο όραμα, ένα είδος πορτραίτου της αρχέγονης θεάς-μητέρας του Σύμπαντος, που αναδύεται από τα ερείπια για να ξαναθέσει σε κίνηση τη ζωή. Αυτό το «πορτραίτο» πιστεύω πως είναι η αποθέωση της Ρόζας. Γιατί, αν το διαβάσει κανείς προσεκτικά, θα διαπιτώσει ότι έχει δομηθεί, όχι σαν λογοτεχνική περιγραφή προερχόμενη από έναν ώριμο άνδρα καλλιτέχνη, αλλ’ αποκλειστικά με λέξεις και φράσεις που αποκαλύπτουν ένα όραμα μπροστά σε παιδικά μάτια.

Επισημαίνω τα βασικά στοιχεία της δόμησής του, που οδήγησαν τη σκέψη μου προς την κατεύθυνση της Ρόζας. Είναι τα ακόλουθα: 1) το φως του μητρικού χαμόγελου, 2) η ένταση του φιλιού της, 3) τα γλυκά της νανουρίσματα, 4) η τρυφερότητα της πίστης της και 5) το νέκταρ από τα στήθη της.

Η παιδικότητα και η συμβολικότητα του οράματος είναι νομίζω σαφείς. Ταυτόχρονα, το όραμα αντιπροσωπεύει και το μόνο είδος πραγματικού πορτραίτου που θα μπορούσε να έχει και να διασώζει μέσα του ο Λευκάδιος για τη μητρική μορφή. Η κύρια διαφορά είναι ότι, σε αυτό το σημείο, η Ρόζα δεν σκύβει πια επάνω στο κρεβατάκι του παιδιού της για να το βοηθήσει να σταυρώσει τα δακτυλάκια του κλπ. Μοιάζει να στέκεται και να ατενίζει το παιδί της από κάπου ψηλότερα και πιο απόμακρα – από έναν υπερβατικό κόσμο όπου, αυτή και ο Λευκάδιος, έμελλαν να ξανασυναντηθούν σ’ ένα όχι πια μακρινό μέλλον31.

Οι απόψεις της παρούσας προσαρμογής και συνέντευξης δεν απηχούν κατανάγκην επίσημες απόψεις της πρεσβείας ή της κυβερνήσεως.

Copyright (c) : 2014 Embassy of Japan in Greece
46 Ethnikis Antistasseos Str., 152-31 Halandri, Athens　[ Χάρτης ]
Phone : +30-210-6709900 (Central) | Fax : +30-210-6709980