Τα σινοϊαπωνικά ιδεογράμματα ή χαρακτήρες έχουν, κατά κανόνα,
αυτόνομο νόημα. Για παράδειγμα, τα δύο κάντζι που με το συνδυασμό
τους συνθέτουν την ονομασία της Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου
(εικ.1, Νι-χον) απαντούν και μεμονωμένα: Το αριστερό, ως σύμβολο
του ήλιου, της ημέρας, του φωτός. Το δεξιό, με διάφορες έννοιες,
μεταξύ των οποίων αυτή του βιβλίου.
 |
| Eικ. 1 |
Αν
και τα ιαπωνικά ιδεογράμματα είναι ίδια με τα κινεζικά, δεν
συνθέτουν κατ' ανάγκη κείμενα κατανοητά για τους Κινέζους,
αφενός γιατί, όπως ειπώθηκε στο προηγούμενο μέρος αυτού του
κεφαλαίου, συνυπάρχουν με τη συλλαβική ιαπωνική γραφή και
αφετέρου, γιατί ακολουθούν πολύ διαφορετική σύνταξη στις φράσεις
των ιαπωνικών κειμένων. Επιπρόσθετα, ανάλογα με τη μεμονωμένη
ή συνδυασμένη χρήση των ιδεογραμμάτων, αλλάζει και η προφορά
τους. Έτσι, ένα ιαπωνικό κάντζι μπορεί ή πρέπει, κατά τις
περιπτώσεις, να διαβάζεται/προφέρεται με δύο ή περισσότερους
τρόπους.
Ιστορικά, το ιδεόγραμμα προήλθε από το εικονόγραμμα - σύμβολο
που βρισκόταν σε στενή οπτική αντιστοιχία με την εικόνα του
αντικειμένου ή του νοήματος που απέδιδε. Τούτο φαίνεται καθαρά
σε αρχαία κινεζικά αντικείμενα, π.χ. αγγεία και άλλα σκεύη
ή πινακίδες, που διασώζουν τις πρώτες μορφές της ιδεογραφικής
γραφής.
Βαθμιαία, τα σχήματα γίνονται όλο και πιο αφαιρετικά κι έτσι
τα ιδεογράμματα που βλέπουμε σήμερα, γραμμένα με μολύβι ή
τυπωμένα ή και καλλιγραφημένα σε πολλές περιπτώσεις, μάς φαίνονται
σαν ένα σύνολο από ευθείες και ελαφρά καμπύλες γραμμές. Η
εξοικείωση με τις "γραμμές" αυτές είναι πολύ σημαντική,
γιατί η σωστή μέτρησή τους, σε συνδυασμό με την επισήμανση
της "ρίζας" ή του "θέματος" ενός ιδεογράμματος,
καθιστούν δυνατή την αναζήτηση της έννοιας του στα λεξικά.
Στα έντυπα κείμενα, τα ιδεογράμματα αναπτύσσονται, σε συνδυασμό
και με τα συλλαβογράμματα, σε κάθετες σειρές. Η ανάγνωση προχωρεί
από δεξιά προς αριστερά και το ξεκίνημα γίνεται από την πλευρά/σελίδα
του βιβλίου ή εντύπου που για μάς υποδηλώνει το τέλος του.
Τα ίδια ισχύουν βεβαίως για τα κινεζικά κείμενα, όπως και
για τα χειρόγραφα. Κατ' εξαίρεση, απαντά και η οριζόντια γραφή
- κυρίως, σε μεμονωμένες και σύγχρονες περιπτώσεις - και μάλιστα
και προς τις δύο κατευθύνσεις, δεξιά και αριστερή, ανάλογα
με τις ανάγκες που την υπαγορεύουν.
Στα παραδοσιακά κείμενα - όπως και στα σύγχρονα όταν καλλιγραφούνται,
ή αντιγράφουν ή απομιμούνται παλαιότερα πρότυπα - τα σινο-ιαπωνικά
ιδεογράμματα και τα ιαπωνικά συλλαβογράμματα αποδίδονται με
μελάνι και με πινέλο, δηλαδή με τα ίδια υλικά και όργανα που
χρησιμοποιούνται στην τέχνη της απωανατολικής ζωγραφικής.
Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό και με την αρχέγονη σχέση των
γραπτών συμβόλων με τις εικόνες, εξηγεί τον μοναδικό χαρακτήρα
των ιδεογραμμάτων, τα οποία λειτουργούν όχι μόνον ως χρηστικά
αλλά και ως καλλιτεχνικά στοιχεία - συνδεδεμένα, από την ίδια
την υπόστασή τους, με τις τέχνες της ζωγραφικής και της καλλιγραφίας.
 |
| Eικ. 2 |
Τα
δομικά στοιχεία και οι τεχνικές που απαιτούνται για τη δημιουργία
ενός καλλιγραφημένου κειμένου είναι απολύτως ανάλογα με της
ζωγραφικής σύνθεσης. Το καλλιγραφημένο ιδεόγραμμα δεν αποτελείται
από "γραμμές" αλλά από πινελιές (πρβλ. εικ. 1 &
2) που διαφοροποιούνται ως προς τη μορφή, την κλίση, το πάχος,
την πυκνότητα ή ρευστότητα της μελάνης τους, ακόμη και ως
προς τη δομή τους, της οποίας τα βασικά σχήματα απηχούν αυτά
των ανθρώπινων οστών. Τέτοια και άλλα στοιχεία συνθέτουν και
προσδιορίζουν τους διάφορους καλλιγραφικούς τύπους, που ξεκινούν
από γραφή συγγενική με την έντυπη και επεκτείνονται σε ημι-ελεύθερες
έως εξαιρετικά ελεύθερες αποδόσεις (εικ. 1 & 2).
Ανάμεσα
σε αυτούς τους τρεις βασικούς τύπους, παρεντίθεται μια πλούσια
κλίμακα από λεπτομερέστερες παραλλαγές.
 |
| Eικ. 3 |
Τα
καλλιγραφημένα κείμενα συνεργάζονται επίσης στενά με τις ζωγραφικές
συνθέσεις (εικ.3). Μπορούν να συνυπάρχουν με τις εικόνες επάνω
στην ίδια εικαστική επιφάνεια, ως χρηστικά/πληροφοριακά στοιχεία
(υπογραφές, χρονολογίες, σφραγίσματα κτλ.) ή ως κολοφώνες,
δηλαδή στοιχεία επεξηγηματικά/επαινετικά για τη σύνθεση και
το δημιουργό της. Μπορούν να συνοδεύονται από εικονογράφηση
την οποία συμπληρώνουν, ή, σε άλλες περιπτώσεις, εμπνέουν
με το περιεχόμενό τους. Σε κάποιες πολύ προχωρημένες περιπτώσεις,
μπορεί να συνθέτουν τα ίδια τα ιδεογράμματα με τις πινελιές
τους ένα εικαστικό θέμα, π.χ. μια ανθρώπινη μορφή, διατηρώντας
παράλληλα τον εννοιολογικό χαρακτήρα τους. Άλλοτε πάλι το
καλλιγράφημα, στίχος, ή μεμονωμένο ιδεόγραμμα ή συνδυασμός
ιδεογραμμάτων, αναδείχνεται το ίδιο σε εικαστικό θέμα.
