IAΠΩΝΙΑ, Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΑΝΑΤΕΛΛΟΝΤΟΣ ΗΛΙΟΥ:

Δρ. Κλαίρη Β. Παπαπαύλου
Ιστορικός Απωανατολικής Τέχνης



6. Γλώσσα-γραφή-καλλιγραφία (I)

Η Ιαπωνική γλώσσα χαρακτηρίζεται, για τη δική μας αντίληψη, από πολλές ιδιομορφίες. Δεν έχει π.χ. ή δεν διακρίνει άρθρα, γένη, τόνους, καταλήξεις ρηματικών τύπων, ενικούς ή πληθυντικούς αριθμούς (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων), "υποκείμενο-ρήμα-αντικείμενο" κατά την ελληνική διάταξη κτλ. Τέτοιες ιδιομορφίες μπορεί να μάς την καθιστούν γοητευτικά μυστηριώδη έως απελπιστικά ασαφή - και σχεδόν πάντα, δύσκολη στην καλή μετάφραση/απόδοσή της σε οποιαδήποτε από τις συνήθεις δυτικές γλώσσες. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ρευστή ή "φευγαλέα", όπως μοιάζουν να είναι και αυτοί που τη μιλούν. Πλούσια σε αποχρώσεις, ανήκει σ' εκείνες τις περιπτώσεις που πρέπει να μαθαίνει κανείς να χειρίζεται με τη διαίσθηση πολύ περισσότερο παρά με κανόνες.

Από την άλλη πλευρά, η ιαπωνική γλώσσα είναι συλλαβική και, ηχητικά, πολύ κοντά στην ελληνική. Αυτό, κατά κανόνα, μάς καθιστά την προφορά της πολύ εύκολη. Μερικά παραδείγματα (που κανονικά γράφονται με ενιαία γραφή αλλά εδώ διαχωρίζονται στις συλλαβές τους για διευκόλυνση) είναι τα ακόλουθα:

Οι λέξεις "χι-ρα-γ(κ)α-να" και "κα-τα-κα-να" που υποδηλώνουν τις δύο βασικές μορφές της ιαπωνικής συλλαβικής γραφής. Η λέξη "καν-τζι" που προσδιορίζει τα ιαπωνικά ιδεογράμματα (τα αποκαλούμε και "χαρακτήρες"). Οι ονομασίες της Ελλάδας (Γκι-ρι-σα) και της Ιαπωνίας (Νι-χο-ν). Η τελευταία ονομασία δίνεται ως τρισύλλαβη γιατί, στην ιαπωνική γλώσσα, το "ν" είναι ένα μοναδικό μεμονωμένο σύμφωνο που υπολογίζεται ως χωριστή συλλαβή. Σχετική είναι και μια άλλη ιδιομορφία που θέλει τα διπλά σύμφωνα να δίνουν αίσθηση διπλών, χάρη σε μια στιγμιαία διακοπή στην προφορά (στον ήχο), ανάμεσα στο ένα και το άλλο. Π.χ. Νιπ-πόν (Nippon, μια άλλη προφορά της ονομασίας της Ιαπωνίας).

Οι ιαπωνικές λέξεις μπορούν να αποδίδονται με ιδεογράμματα ή με συλλαβογράμματα, ενώ σε πάρα πολλές περιπτώσεις απαιτείται ο συνδυασμός και των δύο μορφών γραφής για την απόδοσή τους.


1. KANJI

	Nihon	Ιαπωνία
	Sakura	Κερασιά
	Bunka	Πολιτισμός
Εικ. 1

Η ιαπωνική ιδεογραφική γραφή (δείγματα: εικ.1) είναι ουσιαστικά η αντίστοιχη - αρχαιότατης προέλευσης - κινεζική γραφή, που μεταδόθηκε στην Ιαπωνία από την Κορέα τον 4ο αι. μ.Χ. Τούτο υποδηλώνει και η ονομασία "κάντζι", που σημαίνει "γράμματα των Χαν", δηλαδή κινεζικά γράμματα (τα οποία είχε επίσης υιοθετήσει και η Κορέα).


2. ΗΙRAGANA

	Νι-Χο-ν	Ιαπωνία
	Σα-Κου-ρα	Κερασιά
	Μπου-ν-κα	Πολιτισμός
Εικ. 2

Τα συλλαβογράμματα (δείγματα: εικ.2 & 3) διαμορφώθηκαν στην ίδια την Ιαπωνία, μερικούς αιώνες αργότερα, και προήλθαν από απλοποιημένα ιδεογράμματα. Όπως φαίνεται από την ονομασία τους, καθένα από τα συλλαβογράμματα αντιστοιχεί σε μία συλλαβή (δεν απαιτούνται δηλαδή δύο ή και τρία από αυτά για τη συγκρότηση μιας συλλαβής, όπως συμβαίνει με τις περισσότερες ελληνικές συλλαβές).


3. ΚΑΤΑΚΑΝΑ

Σήμερα, η συλλαβική γραφή (ιαπ. κανά) αποτελείται από δύο διακριτά συλλαβικά αλφάβητα των πενήντα περίπου στοιχείων. Το ένα από αυτά, η κατακάνα (εικ. 3), χρησιμοποιείται σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις, κυρίως για την απόδοση λέξεων ξένης προέλευσης (όπως π.χ. για την λέξη GIRISHA, που προέρχεται από την αγγλική GREECE), ενώ το άλλο, η χιραγάνα (εικ.2), είναι το βασικό αλφάβητο γενικής χρήσεως.

Κατά καιρούς, προτείνεται να εγκαταλειφθούν τα χρονοβόρας μαθήσεως κάντζι και να χρησιμοποιείται μόνον η φαινομενικά ευκολότερη χιραγάνα. ("Φαινομενικά", σημαίνει ότι στην ουσία δημιουργούνται μεγάλες δυσκολίες διάκρισης εννοιών και συνεπώς ορθής κατανόησης των κειμένων, δεδομένου ότι η ιαπωνική έχει πολλές ομόηχες λέξεις των οποίων οι διαφορετικές έννοιες με την αναγραφή τους σε διαφορετικά κάντζι, γίνονται αμέσως κατανοητές). Ως σήμερα, πάντως, οι προτάσεις απλοποίησης της γραφής έχουν απορριφθεί, με το σκεπτικό ότι δεν πρέπει οι Ιάπωνες μαθητές να συνηθίζουν στις εύκολες λύσεις.

Να πούμε, τέλος, ότι οι ιαπωνικές λέξεις μπορούν να αποδίδονται και με λατινικούς χαρακτήρες. Υπάρχουν δύο βασικά συστήματα που χρησιμοποιούνται γι' αυτό: ένα επίσημα εγκεκριμένο - που διδάσκεται στα σχολεία αλλά χρησιμοποιείται ελάχιστα - και ένα που ανάγει την καταγωγή του στους πρώτους χριστιανούς ιεραποστόλους, που έφθασαν στην Ιαπωνία τον 16ο αι. και, μεταξύ άλλων, τύπωσαν τα πρώτα μεταφρασμένα κείμενα και λεξικά για χρήση των Δυτικών.

Οι Ιάπωνες, πάντως, καταφεύγουν στη λατινική γραφή μόνο σε περιπτώσεις απόλυτης ανάγκης ή εξειδικευμένες - π.χ. για ν' αποδώσουν στη γλώσσα τους δυτικούς όρους, ή τίτλους ξένων δημοσιεύσεων, σε ιαπωνικά επιστημονικά συγγράμματα.

Το κείμενο αυτό συνέγραψε η Δρ. Κλαίρη Β. Παπαπαύλου κατά παράκληση της Ιαπωνικής Πρεσβείας στην Αθήνα. Απαγορεύεται η χρήση του χωρίς προηγούμενη γραπτή επικοινωνία με τη συγγραφέα. Οι απόψεις που εκφράζονται δεν απηχούν κατανάγκην επίσημες απόψεις της πρεσβείας ή της κυβερνήσεως.